Projekt naukowo-badawczy

„Górska szkoła. Stan, problemy, perspektywy rozwoju"

Podrozdział wykonujący – Narodowy Uniwersytet Przykarpacki im. Wasyla Stefanyka

Kierownik projektu – Igor Tsependa– doktor habilitowany nauk politycznych, profesor, rektor uniwersytetu

Autor projektu – Chruszcz Wasyl Demianowycz – doktor nauk pedagogicznych, profesor, kierownik Katedry Teorii i Metodyki Nauczania Początkowego

tel. rob.: 8-03422-2-31-47; tel. dom.: 8-0342-50-10-46

 mountainschool@pu.if.ua

Inni autorzy:

   -   Moskalenko Jurij Mychajłowycz – doktor nauk filozoficznych, profesor.

   -   Reha OłekslJ Stepanowycz – doktor nauk pedagogicznych, docent.

   -   Hamor Fedir Dmytrowycz – doktor habilitowany nauk biologicznych, profesor, dyrektor Karpackiego Biosferycznego Rezerwatu.

   -   Hryculiak Bohdan Wasylowycz – doktor nauk medycznych, profesor, kierownik Katedry Anatomii i Fizjologii Człowieka.

1. ADNOTACJA

         Życie w warunkach rzadkiego zasiedlenia, znacznej odległości poszczególnych domostw i osiedli od szkoły, specyfika prowadzenia gospodarstwa, kraj obrazo wo-przyrodnicze osobliwości gór oraz ryzyko, które powodują następujące kataklizmy: powodzie, zamiecie śnieżne, wichury, bezdroża itp. – formują nie tylko specyficzny charakter i światopogląd górali, ale także mają znaczący wpływ na pracę górskiej szkoły.

         Praca w niewielkim, często zamkniętym kolektywie, oderwanie od codziennego kontaktu z wieloma kolegami-uczniami, niedostateczny profesjonalny, socjalno-ekonomiczny i polityczny zasób informacji, często walka o przetrwanie - wszystko to przywodzi do szybkiego „starzenia się” nauczyciela, postępowego zniżenia jego zawodowej i socjalnej aktywności.

         Znaczna część górskich regionów ukraińskich Karpat jest depresyjna w sensie produktywności Ludności, monofunkcjonalności prowodzenia gospodarstwacharakteryzuje się złożonymi procesami demograficznymi.

         Jakość górskiej ludności gwałtownie się obniża. Góry nieodwołalnie wpływają na aktywność życiową, psychikę oraz światopogląd dzieci i uczniów.

         W XXI wieku zachodzi konieczność zwiększenia napływu informacji, dostępu do źródeł nauki, techniki, kultury, dóbr cywilizacyjnych dla każdego dziecka z gór. Przy funkcjonowaniu współczesnych systemów informacji stało się to realne.

2. CEL I GŁÓWNE ZADANIA PROJEKTU

         Na podstawie analizy socjalno-ekonomicznych, geoetnologicznych warunków oraz organizacyjno-pedagogicznych właściwości działalności górskiej szkoły:

   -   określić specyfikę nauczania, wychowywania i rozwoju uczniów w górskich warunkach;

   -   naukowo zbadać zasady, sens, formy i metody pracy górskiej szkoły;

   -   opracować system rekomendacji i starań w kierunku podniesienia efektywności ich pracy.

         Pierwszoplanowe zadania:

   -   wykorzystanie nowych technologii informacyjnych, dystancyjnego nauczania, systemu Internet dla polepszenia pracy szkół górskich, w tym – stworzenia systemu nadawania pomocy naukowo-metodycznej nauczycielom;

   -   poznaniegeopsychicznych oraz geoetnologicznych właściwości mieszkańców gór, ich tradycji, zwyczajów oraz obrzędów, a także ich wpływu na naukę, wychowanie oraz rozwój uczniów żyjących w górach;

   -   zorientowanie uczniów na opanowanie nauk przyrodniczych, języków obcych, włączanie ich do tradycyjnych rodzajów działalności z zakresu narodowo-obrazowych rodzajów sztuki i pracy;

   -   opanowanie właściwości treści, form i metod przygotowania nauczycieli, wychowawców, psychologów, socjalnych pedagogów w uniwersytecie do pracy w szkołach górskich;

   -   przygotowanie propozycji dla organów państwowych zarządzających oświatą, organów lokalnych samorządów, kierowników zakładów oświatowych w celu polepszenia efektywności pracy górskich szkół, szczególnie w zakresie wyszukiwania dzieci uzdolnionych, orientacji uczniów na pogłębione poznawanie nauk przyrodniczych, języków obcych, narodowo-obrazowych rodzajów nauki i zajęć praktycznych;

   -   przeprowadzenie analizy porównawczej koncepcji naukowych, podejść, planów oraz praktycznego doświadczenia z zakresu pracy górskich szkół na Ukrainie z innymi krajami i Europy i świata. Pojednanie sił naukowców uniwersyteckich z uczonymi Europy i świata w celu zbadania problematyki górskich szkół.

         Narodowy Uniwersytet Przykarpacki im. Wasyla Stefanyka mógłby stać się takim objednującym centrum naukowym.

3. SYTUACJA PROBLEMU

         Obecnie w naszym obwodzie pracuje 697 szkół ogólnokształcących, spośród nich 225 w miejscowościach górskich. W szkołach górskich funkcjonuje duża liczba słabo zorganizowanych szkół i klas łączonych, co utrudnia pracę nauczycielom oraz negatywnie wpływa na poziom wiedzy uczniów.

         Życie dziesiątków tysięcy dzieci oraz setek nauczycieli w górach z surowym i niestabilnym klimatem, z większą potrzebą ciepłoty, co jest związane z niską zawartością tlenu w powietrzu, z gorszymi gruntami, mniejszymi powierzchniami ziemi zdatnej do pracy na niej, krótszymi okresami wegetacji , co nieodwołanie wywołuje problemy, które nie. są znane w szkołach położonych na terenach nizinnych, a szczególnie w szkołach miejskich.

         Szkoły górskie pracują w warunkach spowolnionego rozwoju społecznego. Góry pozostają środowiskiem szczególnych kontaktów człowieka z dziką przyrodą. Wszystko to nie może nie wpływać na charakter pracy szkoły, procesu dydaktycznego, wychowanie i rozwój dzieci.

         Jeden standardowy system szkolny nie uwzględnia ani etnologicznych, ani geopsychologicznych, ani osobliwości życia ludzi w geoprzestrzeni.

         Skutkiem tego nagromadzié się szereg problemów a wśród nich:

1.  Mono funkcjonalny rozwój górskich sił utrudnia wybór zawodu znalezienia pracy absolwentom szkół.

2.  Niedostatki w rozwoju terytoriów wiejskich w górach, ubożejący rynek pracy w górskich wsiach, niedostateczne zainteresowanie państwowych i pozarządowych organizacji w zakresie wielofunkcjonalnego rozwoju górskich sił mają negatywny wpływ na rozwój uczniów oraz pracę górskich szkół.

3.  Niezadowalający stan sanitarno-higieniczny wielu górskich szkół (chłód, niska efektywność pracy nauczycieli oraz uczniów w przeciągu trzech – czterech jesienno-zimowych miesięcy roku).

4.  Brak pełnego etatu u wielu nauczycieli (od 6 – do 10 – 15 lekcji tygodniowego obciążenia).

5.  Niepracujące przyszkolne internaty. Dzieci codziennie dochodzą do szkoły po 5 – 7 km.

6.  Brak giętkości programów nauczania, pomijanie szczególnych warunków, w których pracują szkoły górskie, negatywnie odbija się na zawodowej orientacji uczniów tych szkół oraz na przygotowaniu ich do studiów w uczelniach wyższych.

7.  Migracja zarobkowa, prace sezonowe, na które nierzadko wyjeżdżają rodzice, znacząco utrudniają proces dydaktyczny i wychowawczy uczniów szkół górskich.

8.  Brak strategii rozwoju terenów wiejskich, konkretnych planów urozmaicających rodzaje działań w górskich skupiskach.

4. IDEE I HIPOTEZY PROJEKTU

         Planowane są badania, analiza, uogólnienia i postanowienia porządku pracy szkoły w konkretnej górskiej geoprzestrzeni.

         Życie społeczności w górach odznacza się obecnie wysoką duchowością, ale także nierozwiniętymi technologiami oraz wieloma swoistymi tradycjami, które należałoby koniecznie połączyć z innowacyjną treścią, formami i metodami działalności.

         Badacze starają się wniknąć w realny proces zbalansowania technologicznej realności i jeszcze nieutraconej duchowości, dzisiejszego pragmatyzmu i romantyzmu górskich wspólnot, następującej przedsiębiorczości i przywiązania do przyrody mieszkańców gór.

         Praca szkoły górskiej, naturalny rozwój dzieci, ich nauka i wychowanie odzwierciedlają się w szczególnym duchowo-ekologicznym środowisku, które już stracili w rezultacie szybkiego progresu technicznego mieszkańcy miast i rejonów przemsłowych w zwigzku zich izdacją od przyrody, ciągłymi stresami, nieustannym zmęczeniem i sztucznym środowiskiem.

         Życiowe wartości górali, ich zdrowie duchowe, optymizm, siła duchowa, własny system zabezpieczania swych potrzeb w trudnych warunkach geograficznych – wszystko to nie może nie odbić się na światopoglądzie i rozumieniu świata przez górskie dzieci, na pracy nauczycieli i szkoły.

         Hipotetycznie można założyć, że badanie tego problemu pomoże zrozumieć, co tracą podrastające pokolenia, które narodowe, etniczne, życiowe wartości giną na drodze zbyt szybkiego postępu do masowej kultury i nie zawsze sprawdzonego oraz nieprzemyślanie organizowanych pragnień osiągania wysokich standardów konsumenckich.

         Balans przyrodniczo-etniczny i progresywno-innowacyjny za pomocą współczesnych technologii informacyjnych , do których mają dostęp i będą mieć jeszcze większy w przyszłości uczniowie szkół górskich - to ten szlak, na którym to, co przyrodnie, bezboleśnie pojedna się z naukowo-technicznym i społecznym progresem. Realizuje się w ten sposób harmonijne wzbogacanie się oświaty, nauki, kultury dzięki zdrowemu potencjałowi życiowemu uchodźców z gór i w tym momencie jednocześnie ich rozwój, efektywna działalność i rozkwit dzięki naukowemu progresowi społecznemu.

         Rozwijanie regionu karpackiego musi obowiązkowo odbywać się poprzez szkołę, oświatę i naukę. W górach ma pojawić się współczesna nauka, naukowe technologie, a nie rozwinięty przemysł, który bez wątpienia poruszy społeczny i przyrodniczo-ekologiczny balans.

5. OCZEKIWANE REZULTATY WYKONANIA PROJEKTU, ICH ADEKWATNOŚĆ WOBEC ŚWIATOWEGO POZIOMU

         W rezultacie badań uczukuje się:

   -   wydania monografii „Górska szkoła Ukrainy (stan, problemy, perspektywy rozwoju)”;

   -   przygotowanie rekomendacji naukowych oraz propozycji dla państwowych organów zarządzania oświatą, organom samorządu obywatelskiego odnośnie dalszego rozwoju szkół górskich, w tym odnośnie wprowadzenia do procesu dydaktycznego technologii informacyjnych;

   -   stworzenia w górach profilaktycznych szkół nowego typu:

• przyrodniczo-naukowych oraz szkół z pogłębionym nauczaniem języków obcych;

• ogólnokształcących dydaktyczno-leczniczych;
• rozwój owo-arty stycznych;
• leczniczo-sportowych itp.

   -   naukowo-metodyczna pomoc dla nauczycieli szkół górskich (wydawanie . podręczników, prowadzenie seminariów, „okrągłych stołów”, pracy przedmiotowych grup twórczych nauczycieli itp...);

   -   organizacja pracy z zakresu wyłaniania i dalszego rozwoju zdolnych i utalentowanych dzieci z regionów górskich;

   -   przeprowadzanie regionalnych i międzynarodowych wymian , sympozjów, seminariów z zakresu problematyki rozwoju górskich szkół oraz polepszania procesu dydaktycznego, wychowywania i rozwoju uczniów z terenów górskich;

   -   stworzenie „Międzynarodowej Spółki Szkół Górskich” z włączeniem regionów karpackiego, alpejskiego, bałkańskiego i innych górskich regionów Europy;

   -   założenie periodycznego wydania „Górska szkoła” jako organu tej spółki.

         Rezultaty badań odpowiadać będą światowym standardom.

         W „Programie stałego rozwoju górskich regionów” ONZ, na krakowskiej konferencji z 1998 roku „Zielony grzbiet Centralnej i Wschodniej Europy”, na karpackiej konferencji (Ramowa konwencja o ochronie i stały rozwój Karpat), Kijów 2003 r., która została podpisana na V Konferencji „Okolice dla Europy”, wskazuje się na to, że jednym ze zobowiązań państw jest zajmowanie się stałym rozwojem i ochroną Karpat.

         We wspomnianych dokumentach, a także w programowych materiałach ONZ, która odbyła się w Rio de Janeiro w czerwcu 1992 roku, podkreśla się znaczenie funkcjonowania cywilizacji człowieka, socjalnej samowystarczalności społeczeństwa, które zamieszkuje góry.

         Wzajemne związki ludności i przyrody, oświaty i gospodarowania, co jest jednym z aspektów naszych badań, pozwala mówić o tym, że problem edukacji, szkoły w górach jest nie tylko problemem ukraińskim, stanowi on interes także innych krajów Europy i świata.

6. WYKORZYSTANIE REZULTATÓW

         Rezultaty badań zostaną wykorzystane i już są wykorzystywane w kilku kierunkach: przygotowanie nauczycieli do pracy w górskich szkołach; rekomendacje i plany odnośnie profilowanego ukierunkowania pracy szkół górskich; realizowania naszych idei, planów i usług na rynkach innych krajów, w których funkcjonują szkoły górskie.

         Badania problemu ma bezpośredni związek z procesem dydaktyczno-wychowawczym procesem, który realizuje Katedra Teorii i Metodyki Nauczania Początkowego.

         Przygotowanie nauczycieli do pracy w szkole górskiej charakteryzuje się swoją złożonością oraz specyfiką. Małe szkoły, klasy łączone, często praca z

ogranieczonymkontaktem pedagogicznym (2–3 nauczycieli na szkołę), trudne warunki życia i pracy itd. – wszystko to koniecznie należy brać pod uwagę w

zakresie fachowości, metodycznym i psychologicznym przygotowaniu nauczycieli.

         W celu głębszego poznania warunków pracy w górach dla studentów prowadzone są seminaria „Szkoła górska. Osobliwości i problemy działalności”, „Mieszkańcy gór: psychologia, tradycje, zwyczaje”, „Narodowo-pedagogiczne tradycje mieszkańców gór”.

         Problem szkoły górskiej zajmuje ważne miejsce w tematyce prac rocznych, dyplomowych i magisterskich”.

         W celu lepszego przygotowania przyszłych nauczycieli do pracy w warunkach górskich katedra organizuje tam różne typy praktyk – poznawczą, krajoznawczą, folklorystyczną, naukowo-pedagogiczną i praktyczną.

         Praca naukowo-badawcza studentów w znacznej mierze ukierunkowana jest na badanie różnych aspektów rozwoju dzieci mieszkających w górach, na ich naukę i wychowanie. Studenci – piszący prace dyplomowe i magistranci, którzy ukończyli szkoły w górskich regionach i mieszkają w górach, włączani są przez katedrę do realizowania odrębnych zadań z zakresu zbierania materiałów oraz wykonują swoją pracę z zakresu problematyki związanej z działalnością szkół górskich, narodowo-pedagogicznych tradycji mieszkańców gór itd.

         Drugim kierunkiem wykorzystania rezultatów będą rekomendacje i prace dla nauczycieli, kierowników szkół, organów zarządzających szkołami w zakresie sprofilowania szkól, pracy ze zdolnymi i utalentowanymi dziećmi; orientowanie i wybieranie absolwentów szkół do zawodu nauczycielskiego; włączenie nauczycieli do studiów doktoranckich itd.

         Trzeci kierunek przewiduje rozszerzenie naszych materiałów na rynki innych krajów. Wśród nich mogą się znaleźć: pomoc naukowo-metodyczna dla nauczycieli górskich szkół; nauczanie dystancyjne; wykorzystanie tradycji i zwyczajów mieszkańców gór dla doskonalszego rozwoju dzieci; ukierunkowanie szkoły na pogłębienie poznania przedmiotów naukowo-przyrodniczych, cyklów matematyczno-fizycznych oraz języków obcych.

         Prace w zakresie tych problemów znajdą zainteresowanie na rynkach idei i usług innych krajów.

7. DOROBEK AUTORÓW WEDŁUG TEMATYKI PROJEKTU, SZCZEGÓLNIE NAJWAŻNIEJSZE PUBLIKACJE OSTATNICH

LAT

         Badania problematyki górskich szkół ma swoje uzasadnienie w szeregu zrealizowanych pomysłach.

         Autorzy projektu przygotowali „Umowę o współpracy Narodowego Uniwersytetu Przykarpackiego im. Wasyla Stefanyka i Państwowej Administracji Rejonu Werchowyńskiego”, podpisanej 11.11.2005 r. przez rektora uniwersytetu, prof. B.K. Ostafijczuka, oraz przewodniczącego RDA, I. Szumehę.

         W umowie jednym z najważniejszych zadań jest badanie dalszego rozwoju szkół górskich.

         Autorzy projektu zorganizowali i przeprowadzili „Okrągły stół” z zakresu danej problematyki z udziałem Wydziału Oświaty RDA, dyrektorów szkół,

nauczycieli.

         W rejonie werchowyńskim zorganizowano „Szkołę przyszłego pedagoga”.

Przeprowadza się olimpiady, konkursy w celu wyłonienia zdolnych i utalentowanych uczniów oraz dalszego ich rozwoju.

         Prowadzi się rekrutację młodych i perspektywicznych nauczycieli dla kontynuacji nauki na studiach magisterskich i doktoranckich.

         Autorzy mają pewne naukowe doświadczenie w zakresie tematyki projektu. W ostatnich latach opublikowano następujące artykuły:

1. Poczucie godności osobistej w mentalności Hucułów, Iwano-
   Frankiwsk.
2. Wartości ukraińskiego narodowego charakteru, 2006.
3. Konflikt w mentalności huculskiej, Czerniowce.
4. Poczucie ludzkiej godności w huculskiej mentalności, Kijów - Łuck.
   1. Metodyka poznania osobliwości psychologicznych w etnicznej
      samoświadomości i poważaniu siebie u młodzieży szkolnej, Iwano-
      Frankiwsk.

8. ETAPY PRACY

Etap pierwszy – organizacyjno-planowy.

Punkty etapu:

   -   uściślenie koncepcji badań;

   -   określenie kierunków badań;

   -   wybór obiektów badań;

   -   sformowanie grupy badawczej;

   -   przygotowanie kalendarza prac.

Czas realizacji etapu: styczeń – maj 2007 r.

Spodziewane rezultaty oraz dokumentacja sprawozdawcza: Plan badań problemu „Górska szkoła. Stan, problemy, perspektywy rozwoju”.

Etap drugi – zakończeniowo-badawczy.

Punkty etapu:

   -   poznanie stanu rozwoju socjalno-ekonomicznego zamieszkanych punktów (miast i wsi), które mają oficjalny status górskich (najważniejsze kierunki działalności, procesy migracyjne itp.);

   -   analiza sieci szkół w miejscowościach z oficjalnym statusem górskich;

   -   kontyngent uczniów szkół górskich. Zwłaszcza tych, którzy uczą się w małych szkołach oraz klasach łaczonych (wykonanie czynności edukacyjnych dla całej społeczności);

   -   analiza liczbowego oraz jakościowego składu nauczycieli, którzy pracują w szkołach górskich (zabezpieczenie kadrą nauczycielską, planowanie kadr);

   -   biblioteki, kulturalno-oświatowe, lecznicze zakłady w zamieszkanych punktach ze statusem górskich (fundacje, stan, działalność, kadry);

   -   obecność,  stan materialny, praca przyszkolnych internatów, domów akademickich oraz pomieszczeń, w których przebywają dzieci z oddalonych punktów. Ilościowy i jakościowy skład wychowawców i uczniów;

   -   organizacja wyżywienia, opieki medycznej, dowozu dzieci w szkołach górskich;

   -   sanitarno-higieniczne warunki pracy szkół górskich;

   -   stan zdrowia uczniów szkół górskich. Typologia zachorowań;

   -   opytywanie, ankietowanie, poznawanie oficjalnej statystyki.

Czas realizacji etapu: czerwiec – grudzień 2007 r.

Spodziewane rezultaty oraz dokumentacja sprawozdawcza: zebranie statystycznych i realnych danych; tablice statystyczne, materiały opisowe, zaświadczenia, protokoły, akty itp.

Etap trzeci – analityczno-badawczy.

Punkty etapu:

   -   analiza zebranych materiałów, poznanie obiektywnych i subiektywnych przyczyn trudności, które przeszkadzają rozwojowi górskich szkół.

Czas realizacji etapu: styczeń – grudzień 2008 r.

Spodziewane rezultaty oraz dokumentacja sprawozdawcza: uogólnienia i wnioski; analityczne sprawozdanie i analityczne materiały sprawozdawcze dla państwowych organów oświatowych oraz organów samorządu lokalnego.